मत्स्य आहारा व्यवस्थापन

माछालाई आहारा खुवाउने तरिका (Feeding methods)

माछालाई आहारा खुवाउँदा जलाशयको एक कुनामा राखेर वा जलाशयको चारैतिर छर्केर खान दिइन्छ। जलाशयमा छर्केर खान दिँदा माछाका गतिविधिहरु पनि थाहा पाउन सकिन्छ तर आहार छर्कन ज्यामी भने बढी लाग्छ। यदि एक निश्चित ठाउँमा आहार दिने हो भने जलाशयको एक वा तिन चार ठाउँमा कुनै भाँडोमा राखेर दिन सकिन्छ, जसले गर्दा नोक्सान पनि कम हुन्छ।

अचेल माछालाई दाना दिने विभिन्न प्रकारका आधुनिक भाँडाहरु (Feeder) पनि पाइन्छन्। यस्ता स्वचालित भाँडामा दाना भरिन्छ। दाना निस्कने ठाउँलाई सोली (Funnel) आकारको बनाइएको हुन्छ र त्यसमा धातुको ट्रिगर (Trigger) जोडिएको हुन्छ। माछालाई भोक लागेको बेला त्यो ट्रिगर थुतुनोले चलाउँछ र दाना झर्छ। यस्तो स्वचालित दाना खाने भाँडोको प्रयोग गरेर समय र श्रमको बचत गर्न सकिन्छ।

माछाको तौल र दानाको मात्रा

क्र.सं.	माछाको तौल (ग्राम)	दानको मात्रा (तौलको अनुपात)	दानाको आकार (मिलिमिटर)
१	१०-२०	६	२
२	२०-३०	५
३	३०-५०	४
४	५१-१००	३.५
५	१०१-२००	३	३
६	२०१-३००	२.५
७	३०१-४००	२
८	४०१-५००	१.८
९	५०१-६००	१.६
१०	६०१-७००	१.४	४
११	७०१-८००	१.२
१२	८०१-९००	१
१३	९०१-१०००	०.९
श्रोत: दाहाल, २०७१

 

माछालाई दाना खुवाउँदा पालन गर्नुपर्ने नियमहरु:

दाना दिने समय र ठाउँ

• माछालाई एक निश्चित समयमा र तोकिएको ठाउँमा मात्र दाना दिनुपर्छ | स्वचालित भाँडाबाट दाना दिने हो भने माछाले आफुखुशी दाना खान्छ।
• औसत एक हेक्टरको पोखरीमा तिन ठाउँमा दाना राख्नुपर्छ।
• पोखरीमा दाना राख्दा गहिरो कम भएको ठाउँमा राख्नुपर्छ।
• दाना बिहान ८-९ बजे (पुरै घाम लागेपछि) र दिउँसो ३-४ बजे (घाम नअस्ताउँदै खाइसक्ने गरी) दिनपर्छ।

दाना खुवाउने तालिका  अन्डाबाट निस्केका, ३-५ दिनपछी दुई हप्ताको उमेरसम्म:

• जीरा अवस्थासम्मका भुरालाई पहिलो हप्ता दिनमा ४ पटक
• दोस्रो हप्ता दिनको आठपटक भुराको तौल बराबरको दाना

   जीरादेखि भुरा आकारसम्म, करिब ९० दिनको उमेरसम्म:

• पहिलो महिना, भुराको तौलको ६-८ प्रतिशत, दिनमा दुईपटक
• दोस्रो महिना, भुराको तौलको ५-६ प्रतिशत, दिनमा दुईपटक
• तेस्रो महिना, भुराको तौलको ३-४ प्रतिशत, दिनमा दुईपटक

   भुरा देखि बिक्रि अवस्थासम्म, करिब ६ महिनाको उमेरसम्म

• माछाको तौलको १-३ प्रतिशत, दिनमा दुईपटक (बिहान र मध्यान्न)

माछाको वृद्धिदर

पोखरीमा प्रत्येक महिना माछाको औसत तौलको अनुमान गर्नुपर्छ र सोहि अनुसार माछालाई दाना खुवाउनुपर्छ |

दाना दिन नहुने अवस्थाहरु

• हप्ताको एक दिन  (निश्चित दिन निर्धारण गरी एक दिन दाना नदिने)
• साँझपाख र रात्रीको समय
• बादल लागेको दिन
• माछाको कृत्रिम प्रजनन गराउनु भन्दा २४ घण्टा अगाडी
• माछा हार्भेस्ट गर्ने (माछा मार्नुभन्दा २४ घण्टा अगाडी)
• हिउँद वा चिसो मौसममा (पानीको तापक्रम २० डिग्री से. भन्दा कम भएमा) माछाले दाना कम खाने हुँदा दानाको मात्रा घटाउनुपर्छ |

सावधानीहरु

• धेरै पुरानो (२० दिन भन्दा पुरानो) र ढुसी लागेको दाना प्रयोग गर्नु हुँदैन।
• माछालाई चाहिने भन्दा बढी दाना दिनु हुँदैन | बढी भएको दानाले पोखरीलाई प्रदुषित बनाउँछ, साथै लागत खर्च पनि बढाउँछ।
• एकपटक दिएको दाना माछाले २० मिनेट भित्र खाइसक्नुपर्छ।
• दाना बढी भएमा सडेर पानी गन्हाउँछ | अक्सिजनको मात्रा घट्छ।
• सुक्खा दानालाई मोक्राएर डल्ला बनाई दिनुपर्छ।

सन्दर्भ सामग्री

व्यवसायिक मत्स्य पालन
रामेश्वर सिंह पाण्डे

माछा, मौरी तथा रेशम, प्राविधिक ज्ञान
बालारामकृष्ण बन्जाडे
पशुपन्छी विकास मन्त्रालय